 |
 |
|||
|
به نام خدا
صفحه اعلام نتایج کلاسهای استاد محترم جناب آقای برزکار کلاسهای شنبه-چهارشنبه Basic2
Pre-Intermediate3
Intermediate3
کلاس یکشنبه-سه شنبه Elementary2
کلاسهای دوشنبه-پنجشنبه Pre-Intermediate1
Intermediate2
High-Intermediate2
|
||||
|
|
|
|||
|
به نام خدا
صفحه اعلام نتایج کلاسهای استاد محترم جناب آقای آوند کلاسهای شنبه-چهارشنبه Elementary2
Elementary2
|
||||
|
|
|
|
|
In the Name of God Aims of Islamic Jihad Sit of the World Center Shia Studies
By:Martyr Ayatullah Dr Muhammad Husayni Behishti &
Martyr Dr Muhammad Jawad Bahonar Jihad literally means utmost effort to achieve an ive. In Islamic terminology it means to endeavour and make sacrifice for the cause of Allah, that is, for the deliverance of the people from injustice and subjugation, restoration of belief in Allah"s unity and establishment of a just social system. Defence is a special form of jihad which aims at preventing an attack by an aggressor. In the religious texts of Islam it has been described as resistance to the aggressive designs of an enemy against a Muslim land and thwarting his attempt to gain the control of the natural resources of a Muslim country. Hence defence is a form of jihad for the cause of righteousness and justice.
Aims of Islamic Jihad
Islam with its vast revolutionary programme aims at establishing unity of human society on the basis of justice and mutual love. It wants to restore human freedom and humanize the world. Hence it fights against every kind of polytheism, injustice and subjugation. The Muslim ummah considers itself responsible not only to lead individually and collectively a life based on justice and Unity of Allah, but also, as far as possible, does its utmost to propagate righteousness, to awaken the ignorant, to fight for the cause of the oppressed and the under?privileged, to put an end to corruption and to restore freedom. It is a basic duty of the Muslims to work for the removal of all obstacles in the way of human growth and development, and not to show indifference to them. The Muslims not only should defend the existing sphere of their religious influence but also should try to expand it. It is also a duty of the Muslims to resist enemy aggression in every possible way, to forestall injustice and corruption and to co?operate with others in this respect. We conclude, therefore, that the following are the aims of jihad: (1) Expansion of the belief in Allah and adherence to His commandments. "Fight in the way o f Allah against those who fight against you". (Surah al?Baqarah, 2:190). "Fight for the cause of Allah with due determination" . (Surah al?Hajj, 22:78). (2) Helping the weak and the deprived. "What stops you from fighting for the cause o f Allah and of the helpless men, women and children?" (Surah al?Nisa, 4:75). (3) Putting an end to persecution. "Fight them until there is no persecution ". (Surah al?Anfal, 8:39). Aggression is bad, whosoever may be the aggressor A fighter in the way of Allah must always be careful that in his zeal and ardour he may not exceed the limits of justice. The Muslims must in no case violate the basic human rights. "Fight in the way o f Allah against those who fight against you, but do not commit aggression, for Allah does not like the aggressors". (Surah al?Baqarah 2:190). "(Attack them) in the sacred month (if they attack you) in the sacred month, and sacred things are (also) subject to retaliation. If any one attacks you, attack him as he attacked you. Have fear o f Allah and remember Allah, and do not with your own hands cast yourselves into destruction. Do good, for Allah likes those who do good". (Surah al?Baqarah, 2:194). A Divine system cannot have a double standard. When it regards aggression as evil and fiendish for others, it cannot consider it to be sacred and divine for its own followers. Jihad against Egoism Addressing a party which had returned from a battle with the enemy the Prophet of Islam said: "I congratulate you that you have carried out the minor jihad successfully. Now you have to carry out the major jihad ". They asked: "O Prophet of Allah! Which jihad is the major one? He replied: `Jihad against egoism". (Wasail al-Shi’ah vol. 6, p. 122). Imam Ali (P) is reported to have said: "The best jihad is his, who fights against his own wild passions". (Wasail al-Shi’ah vol. 6, p. 124). Islam is a world system Islam has not come for any particular people. It is a world system. From the point of view of a Muslim, every place is the domain of Allah and everything has been created by Him. Islam is not peculiar to any nation, nor is it confined to any race. It has not come for the guidance of any particular society. Islam wants the whole world to be benefited by its life?giving teachings. The Qur"an described itself as guidance for all and the Prophet of Islam as a blessing for the whole world. All human beings, irrespective of the race and the country of their origin, can become the members of the great Muslim society by accepting the fundamental principles of Islam, and thus become the brethren of other Muslims. In order to form a society free from all doctrinal errors and every kind of misconduct, it is the duty of all, especially the believers, to guide the people to the right path. Hence the scope of the Islamic responsibilities is not confined to any particular territory. It is universal and no conventional frontiers should be a barrier to the spread of the ideas of freedom and Muslim unity. This persistent effort is not meant to impose Islamic doctrine on others. As the Qur"an has declared, there is no compulsion in the matter of religion and the right and wrong paths are quite distinct. "There is no compulsion in religion. True guidance has become distinct from error". (Surah al?Baqarah, 2:256). This vast effort should be exclusive aim at relieving thought of the burden of myths, unfastening the shackles of injustice and delivering man from every kind of exploitation, subjection and ignorance. Look into this Qur"anic verse: "What stops you from fighting for the cause of Allah and of the belpless men, women and cbildren? tVbo say: Our Lord! Deliver us from this town of the oppressors, and appoint for us from you a protector and send us someone that will help us". (Surah al?Nisa, 4:75). Before having recourse to fight truth should be explained Usually there are at least some persons among the enemy troops who have been dragged to fight against truth either forcibly or because of their ignorance of the facts. As one of the aims of jihad is to deliver the people from every kind of subjection, exploitation and ignorance, it is the duty of the commander of the Muslim forces that before the start of fight he should do whatever he can to enlighten all enemy soldiers and to show them the right path so that they may not be unnecessarily killed out of ignorance. Imam Ali (P) is reported to have said: "When the holy Prophet sent me to Yemen, he said: O Ali! Don"t fight against anyone until you have invited him to Islam and to accept the truth. By Allah! If you succeed in guiding even one person to the right path, that is a great achievement. "You will be in fact his saviour". (al?Kafi, vol. 5, p. 34). Special facilities provided by Islam for this purpose If anyone from among the enemy soldiers wants to come to the Muslims to have discussions with them with a view to have a more clear idea about Islam, or wants to study the individual and collective way of life of the Muslims from a close quarter in order to know the truth about them, he may be provided due facilities. For this purpose even if a simple Muslim soldier gives an assurance of security, his pledge will be respected by all Muslims, even the Muslim Government. The holy Prophet has said: "All Muslims have a common responsibility. A pledge given by one of them is the pledge of all". If a single soldier gives protection to anyone, that is to be regarded as the protection given by the whole Muslim ummah. Peace in Islam "Peace is better; but men are prone to avarice". (Surah al?Nisa, 4:128). Generally speaking, all men by nature prefer peace. That is why all social systems, including those, which base their philosophy on contradiction and conflict, try to promise undisturbed peace to the world in the long run. The Qur"an strongly denounces every war which is not necessary for the defence of the cause of Allah and rescuing the people from the clutches of the devils. "Believers, enter all of you into peace and do not follow, in the footsteps of Satan. No doubt he is an open enemy of you". (Surah al?Baqarah, 2:208). Islam not only wants the internal relations of the Muslims to be peaceful, but it also gives similar instructions in regard to their relations with the non?Muslims. "If they incline to peace, incline you also to it and put your trust in Allah. No doubt He is All?hearing, All knowing". (Surah al?Anfal, 8:61). But care should be taken that the leaning of the enemy toward peace may not be a military or political ruse and a mere hoax. "But if they intend to deceive you, Allah is sufficient for you. It is He who has supported you with His help and with the believers". (Surah al?Anfal, 8:62). Full preparedness to face the enemy Though Islam gives so much importance to peace, it wants the Muslims to be alert and prepared. It wants them to be so strong that none of their open or secret enemies may dare to think of any aggression against them. `Make ready for them whatever force and well?bred horses you can in order to strike terror into the enemies of Allah and your own enemies". (Surah al?Anfal, 8:60). It may be remembered that the word, `force" in this verse includes every kind of industrial force also. As industrial development is a constant process, it is the religious duty of the Muslims to acquire modern industries and latest technology. They should equip themselves with the modern weapons not for the purpose of attacking others, but to ward off any aggression against them because of their weakness. Horse racing and archery To prepare the Muslim masses to participate in the jihad for gaining independence or defending their existence, an effective programme of horse?racing and archery was introduced. Muslims were encouraged to take part in these competitions. To create interest among the youth, suitable prizes were awarded to the winner. The idea was to make the Muslims fit for fighting. It is obvious that horse?racing and archery were chosen for this purpose keeping in view the conditions of that time. The general spirit of this Islamic instruction is that every Muslim should in accordance with the tactics of his own time, take part in a general programme of training with a view to prepare himself for jihad. On the whole, every Muslim is expected to be strong and fit to defend himself, his ideology, and his country, so that no aggressor may ride roughshod over him. It is an eternal divine practice that a nation which is not prepared to make sacrfices for the defence of the right and justice and does not safeguard its own rights and its own existence, is dragged to humiliation and ruination. "He who abandons jihad and shows disinclination to it, is humiliated by Allah. He is surrounded by disasters. His heart becomes gloomy. He goes away far from truth. As he has not done justice to jihad, he is involved in worries and troubles and is deprived of justice". (Nahj al?Balaghah, vol. 10). Immortal The Qur"an regards jihad as the life?giving stimulant for the individual and the human society. "Believers, respond to Allah and the Messenger when he calls you to that which gives you life, and know that Allah comes in between a man and his heart, and that it is He to whom you shall be mustered" . (Surah al?Anfal, 8:24). A fighter who lays down his life for the cause of Allah, is immortal, and every Muslim is required to have faith in the immortality of the martyrs who make supreme sacrifice in the way of Allah. (For details see, The Martyr, ISP 1979). "Do not consider those who have been killed in the way of of Allah to be dead. They are indeed alive and receive their sustenance from their Lord. Well?pleased with the favour which Allah has granted them by His grace and rejoicing for the sake of those who have not yet joined them but are left behind, that they shall have no fear nor shall they grieve. They rejoice because of Allah"s favour and grace and that Allah does not deny the believers their reward". (Surah Ale Imran, 3:169 ? 171). Faith in Allah and His Prophet and the realization of the fact that righteousness demands self?sacrifice, impels a believer to fight for the cause of Allah. In spite of his intense love for his parents, his children, his hearth and home and his job and occupation, when he hears a call to go out in the way of Allah, he is filled with a zeal far above these attachments and is attracted towards the battlefield. A man trained by Islam knows that his personal interests and attachments are natural and proper provided they do not exceed their limits, do not kill his manly spirit and do not make him weak and coward. Otherwise his fate will be the same as has been of all the weak and the coward in history. "Believers, do not regard your fathers and brothers as your friends if they give preference to infidelity over faith. They are the wrong?doers who befriend them. Say: If your fathers, your sons, your brothers, your wives, your relatives your property that you have acquired, the trade, the dullness of which you fear and the dwellings which you love, are dearer to you than Allah, His Messenger and the struggle for His cause, then wait till Allah brings His command to pass. Allah does not guide the wicked people". (Surah al?Taubah, 9:23 ? 24). Fighters who do not lag behind in their effort "The believers who stay behind, apart from those who suffer from a disability, are not equal to those who struggle for the cause o f Allah with their property and lives. Allah has "given those who struggle with their property and lives a rank higher than those who stay behind. To both Allah has promised, a good reward, but He will show His preference to the fighters by giving them a far richer reward: (By the bestowal of) His own ranks, forgiveness and mercy. Allah is Forgiving and Merciful". (Surah al?Nisa 4:95 ? 96). Invincible and indefatigable fighters `Allah likes those who fight for His cause lined up as if they were a solid structure ". (Surah al?Saff, 61:4). `As for those who say that our Lord is Allah and then they remain firm in their faith, the angels will descend on them (saying): Let nothing alarm or grieve you, but be happy in the Paradise you were promised.We are your protecting friends in the worldly life and the Hereafter. There in Pradise you shall have whatever you may ask for. As a matter of hospitality from Allah, the Forgiving, the Merciful". (Surah Fussilat, 41:30 ? 32). "Believers, when you meet in battle those who disbelieve, do not turn your backs to them. And if anyone on that day turns his back to them, unless he does so for tactical or to join another detachment, be shall incur Allah"s wrath and Hell shall be his abode. What a bad fate!" (Surah al?Anfal, 8:15 ? 16). The society which Islam wants to build is a society which is living, moving, powerful and bearer of a world mission. The characteristics of this society, which we have briefly stated in this book, should inspire you to study more detailed books on this subject, which are available in various languages. In the end we would like to point out that the building of a true Islamic social system depends on three things. (1) Clear understanding of all the aspects of a society to be built on the basis of Islam. (2) Understanding of the practical ways of bringing about such a society. (3) Conscious and determined effort accompanied by every kind of sacrifice. With lack of knowledge and lack of effort we cannot expect that we shall ever be able to enjoy a just system of Allah"s liking. From Islamic point of view, there is an immutable social principle: "As you will be, so your rulers will be". So let us all pray: "O Lord, we would serve You under the graceful government which would bring dignity to Islam and to the Muslims, disgracing infidelity and the infidels. O Lord, in such a government, make us among those who invite people to Your obedience, leading them to Your path, and give us, thereby, the graces of this world and the world Hereafter". "O Lord, bestow Your peace and blessings upon Muhammad and his progeny. Give brightness to my eyes in the awareness of my religion; give confidence to my heart in the sincerity of my deeds and help me to thank You till the end of my life". "O Lord, I seek refuge in You from my evil?self; for it induces me to bad deeds unless You have mercy on me. I seek refuge in You from the evils of the accursed Satan who increases my sins. O Lord, make me one of your armymen, for Your army will always be triumphant; make me one of your partymen for your party will always be prosperous; and make me one of Your loved ones for Your loved ones will always have no fear and no grief". [54] Here the word Shi"ah has been used in the sense of a follower and the verse means that one of those who followed Noah (P) was Ibrahim (P).(Vide Surah al?Saffat, 37:83). [55] Sharh Nahj al?Balaghah by Ibn Abil Hadid Mo"tazali. V.4 p. 87 [56] Tarikh Tabari vol. 7, p. 267. Copyright © by ShiaStudies.com All Right Reserved. Published on: 1388/6/10 (5 reads) |
||
|
|
|
|
|
In the Name of God ?Who is the Best Person Sit of the World Center Shia Studies It is our attitudes which define our life and determine our value; the value which we may rarely think about. How do we view the life? Do we look at it through a narrow perspective or an extensive one? What position do people hold in our eyes? Have we ever thought of this issue?
Our religion is full of elegance in regards to social issues which we are unaware of. The teachings of the Ahl al-Bayt (A.S.) contain numerous delicate moral points which help us with even the details of our lives. As they explain the relationship of us with our merciful Lord, the Ahl al-Bayt (A.S.) explain our attitudes and interactions with people also. Have we ever asked ourselves how our Imams viewed life and how they defined the best way of living? Once, a person intended to discover the attitude of Imam Hassan (A.S.) towards life; thus, he exactly asked the same question from the Imam (A.S
mam Hassan (A.S.) was asked:”Who is the best person in terms of the way of living?” Imam Hassan (A.S.) replied, ”The one who shares his/her joys with people”. Then, he continued, ”Who is the worst?” Imam Hassan (A.S.) replied, ”The one who has no partners in his/her joys”.(1)
The tradition of our Imams was to teach their children and followers to help people and share them in their internal and external lives. If we focus on this statement of Imam Hassan (A.S.), we understand that the Imam (A.S.) is referring to “people in general”, not the faithful, Shiites, or Muslims. Thus, it is concluded that cooperation and assistance is related to people in general, and there is no condition on the faith or belief. Yet, assisting the knowledgeable, the faithful, and the lovers of the Ahl al-Bayt (A.S.) has a special value. But how could we share our lives with the people? Of course the method of sharing with others in life differs from one person to another. For example, a physician shares his/her knowledge and ability of medical treatment with people; a wealthy person shares financial support with the people; one who has a social position helps people by solving their problems; a scholar serves people by his/her knowledge; even one may guide people towards excellent goals through counseling. These were all examples of sharing people in our lives. Sharing with people in life is the tradition of our Imams and even their students used to do the same. The expression Imam Hassan (A.S.) has used in this Hadith is “partnering”, which suggests utmost kindness and intimacy. It states the view of Allah (SWT) and the Ahl al-Bayt (A.S.) that people should be partners in their properties, which all belong to Allah (SWT). In such view of life the worst of people is the one who has no partners and does not share his properties with others. Now it is me and you and a question, in which group we fall in and which way of living we have decided for ourselves. (Selection taken from,” The Virtue of Hassan”, by Sayyid Hussain Hussaini) Footnote: 1- Tarikh Ya’qubi, vol. 2, pp. 226-227 Copyright © by ShiaStudies.com All Right Reserved. Published on: 1388/6/14 (3 reads)
|
||
|
|
|
||||
|
بسم الله الرحمن الرحیم طینة المؤمن والکافر
الموقع العالمی للدراسات الشیعیه المجمع العالمی لمعرفه الشیعه والتشیع
أدلى الإمام السجاد (علیه السلام) فی حدیث له عن الطینة التی خلق منها المؤمن والکافر، قال: (إن الله عز وجل خلق النبیین من طینة علیین؛ قلوبهم وأبدانهم، وخلق قلوب المؤمنین من تلک الطینة، وجعل خلق أبدان المؤمنین من دون ذلک. وخلق الکفار من طینة سجین؛ قلوبهم وأبدانهم فخلط بین الطینتین، فمن هذا یلد المؤمن الکافر، ویلد الکافر المؤمن، ومن ههنا یصیب الکافر الحسنة،
أرسل یوم الاثنین، 12 مرداد، 1388 بواسطة maky
|
|||||
|
|
|
|||||
|
به نام خدا سیره قرآنی امیر المؤمنین(ع) منبع استفاده وبلاگ:پایگاه اطلاع رسانی مطالعات شیعه شناسی
این قرآن، توسط پیامبر(ص) شرح و تفسیر و تأویل می شد پس از وی شرح و تفسیرش به عهده اهل بیت (ع) آن حضرت واگذار گردید. به آنان که امینِ وحی خدا، بارها برای آوردن پیام خدا برای پیامبر (ص) به خانه شان آمد. به او که پیامبر بارها درباره اش فرمود: «او همراه قرآن است و قرآن همراه اوست.» او علی بن ابی طالب (ع) بود که از دوران نه سالگی یعنی آن زمانی که قرآن کریم بر پیامبر نازل گردید، همراه قرآن بود.
|
||||||
|
|
|
|
|
به نام خدا
|
||
|
|
|
|
|
به نام خدا تأثیر مکتب تشیّع و زن ایرانى(قسمت دوم)
منبع مورد استفاده وبلاگ:پایگاه اطلاع رسانی حوزه توضیح:به علت محدودیت میزان ارسال مطلب در هر پست،این مقاله به قسمتهای 1و 2 تقسیم شده است.
منابع مقاله: مجله معرفت، شماره 67 ، رضا رمضان نرگسى؛
تحلیل و نتیجهگیرى
پیش از تحلیل نهایى، دو مطلب به صورت مقدمه، ذکر مىگردند: اول. با توجه به گسترش وسیع مجالس روضهخوانى و با توجه به عدم وجود رسانههاى جمعى، همچنین بىسوادى اکثریت قریب به اتفاق مردم، مىتوان منبر و مجالس روضه را یک وسیله بسیار مهم اطلاعرسانى و براى ارتباطات اجتماعى در آن زمان دانست. اصغر فتحى در کتاب منبر به عنوان یک رسانه عمومى در اسلام، مىنویسد: «از مشاهدات ما چنین برمىآید که منبر در جامعه اسلامىِ میانه، یک نظام تشکیلاتى یافته ارتباطى بود.»(38) وى در ادامه، ویژگىهایى چند براى این نظام ارتباطى بر مىشمارد که به طور خلاصه عبارتند از: «ارتباط حضورى، غیر تصنّعى و عمیق با مخاطب، انتقال آگاهى، قابلیت استفاده و تأثیرگذارى بر مخاطبان گوناگون، اعم از باسواد و بىسواد؛ غیر رسمى، غیرسازمانى و غیر تشکیلاتى بودن مسجد و در نتیجه، مردمى و عمومى بودن آن که امکان حضور و مشارکت همگان را به طور مساوى فراهم مىسازد؛ سهلالوصول بودن و دسترسى سریع و راحت به آن با توجه به وجود شبکهاى از دهها هزار مسجد که در هر کوى و برزن و در شهر و روستا پراکندهاند؛ عدم امکان مخالفت و مقابله با آن از سوى حکّام و صاحبان قدرت به دلایل از دست دادن مشروعیت خود؛ قایل بودن نوعى قداست، صحّت در پیام رسانى و قابلیت اعتماد به آن ... و مواردى از این قبیل.» براین اساس، مىتوان گفت: منبر یک نوع نظام ارتباطى بوده است. دوم. باید توجه داشت که هر فرد انسانى کسانى را که به عنوان افراد خاص ارزش مىنهد و رفتار آنها را سرمشق قرار مىدهد، در حقیقت نقش آنها را براى خود الگو مىداند. بنابراین، وقتى فرد نقش معیّنى ایفا مىکند، رفتار خود را با توجه به نقشى که برایش الگوست، برمىگزیند. نقشهاى نمونه (الگو) در فرایند آموزش کمک مؤثرى مىکنند؛ زیرا فرد را با الگوهاى رفتارى پذیرفته شده در موقعیتهاى گوناگون آشنا مىسازند.(39) در زمان قاجاریه، که رفتن زنها به مجالس روضه به صورت یک ارزش اجتماعى درآمده بود، مجالس روضه از جمله مکانهایى بودند که زنان بىهیچ قید و شرطى اجازه رفت و آمد بدانجا را داشتند.
کارکردهاى مجالس عزادارى امام حسین علیهالسلامشرکت در مجالس روضهخوانى، کارکردهاى بسیارى داشت که دو کارکرد مهم این مجالس عبارتند از:
1. سرمشقگیرى و الگوسازىیکى از مباحثى که در این مجالس آموخته مىشد، زندگى ائمّه اطهار علیهمالسلام بخصوص حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت زینب علیهاالسلام (به دلیل همجنس بودنشان) که طبیعتا رفتار، افعال و کنشهاى آنها را سرمشق خود قرار مىدادند، و با توجه به نقشهایى که آن بزرگواران در موقعیتهاى گوناگون ایفا مىنمودند، اینان نیز سعى داشتند مثل آنها باشند. بنابراین، افعال و رفتار حضرت فاطمه علیهاالسلام الگویى براى رفتار و اعمال زنان ایرانى گشته بود. توضیح مطلب آنکه در حدیث مشهورى از حضرت فاطمه علیهاالسلام نقل شده است که فرمودند: «بهترین چیز براى یک زن آن است که او مرد نامحرمى را نبیند و مرد نامحرمى هم او را نبیند.»(40) یا وقتى پیامبر صلىاللهعلیهوآله در تقسیم کارهاى منزل، بین على علیهالسلام و فاطمه علیهاالسلام ، کارهاى منزل را به فاطمه علیهاالسلام و کارهاى خارج منزل را به على علیهالسلام سپردند، حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: هیچ چیز در دنیا به اندازه این تقسیم کار مرا خوشحال نکرد؛ چرا که رسولالله صلىاللهعلیهوآله با این عمل، مرا از مراوده با نامحرمان معاف داشتند. اما از سوى دیگر، در تاریخ آمده است که حضرت زهرا علیهاالسلام براى دفاع از حق خود (فدک) و دفاع از امام على علیهالسلام به میان مردان نامحرم آمدند(41) (البته با حفظ کامل حجاب) و سخنرانى مشهور خود را در محاجّه با ابوبکر عنوان کردند، به طورى که ابوبکر مجبور شد قباله فدک را به او برگرداند (هرچند توسط عمر پس گرفته شد.) یا در مورد حضرت زینب علیهاالسلام آمده است: براى اینکه نامحرمى ایشان را نبیند، شبانه به زیارت قبر جدّش، رسولالله صلىاللهعلیهوآله مىرفت، اما همین زینب علیهاالسلام وقتى اسلام در خطر مىافتد، همراه برادر به میدان کربلا آمد و آنگونه در بازار کوفه، آتشین سخنرانى کرد یا در شام و مجلس یزید آنگونه در میان نامحرمان سخنرانى نمود و از اسلام و امام سجاد علیهالسلام دفاع کرد.(42) شبیه همین رفتار و اعمال را در زمان قاجاریه از زنان ایران زمین مىبینیم؛ یعنى از یک سو، مشاهده مىکنیم که زنان ایران در عصر قاجار شدیدا نامحرمگریز و خانهنشین هستند، به طورى که اگر مجبور به خارج شدن از منزل مىشدند طورى بیرون مىآمدند که حتى صورت و انگشتان دست و پاى آنها را کسى نبیند، ولى از سوى دیگر، وقتى خبر تبعید آیةالله میرزاى آشتیانى در تهران پخش شد، سراسیمه به خیابانها ریخته، شروع به سروصدا کردند. چیزى که اینان را از زنان روستایى و سایر زنان سنّتى همعصر خود جدا مىکند، همان شعور اجتماعى بالاى این دسته از زنان مىباشد. براى همین است که با این پدیده فقط در شهرها مواجه هستیم؛ زیرا عرصه فعالیت روضهخوانها و منبرىها در شهرها، بخصوص تهران آن روز، بود. این دسته از زنان با آنکه قریب به اتفاقشان از نعمت سواد بىبهره بودند، اما در عمل، همان کارى را کردند که زنان باسواد در سالهاى 1357 و سالهاى پس در پیروزى انقلاب اسلامى انجام دادند. سؤالى که در اینجا مطرح است، اینکه اگر فرض مزبور درست باشد، پس چرا در سایر مناطق شیعهنشین، مثل عراق و لبنان، چنین قیامهایى را از زنان سراغ نداریم و چرا حتى در ایران، از زمان صفویه تا زمان ناصرالدین شاه چنین امرى اتفاق نیفتاده است؟ در پاسخ مىتوان گفت: اولاً، صرف شیعه بودن چنین خاصیتى ندارد؛ چرا که تنها به اسم «شیعه بودن» و با تعالیم اجتماعى شیعه آشنایى نداشتن و تنها انجام وظایف فردى، مثل نماز و وضو و غسل، چنین خاصیتهایى ندارد. ادعا این نیست که صرف شیعه شدن چنین اثرى داشته است، بلکه سخن در این است که به دنبال رواج روضهخوانى و به تبع آن، بسط تعالیم اجتماعى تشیّع، زنان از چنان بلوغ فکرى برخوردار شدند. اما در قرون گذشته ـ گفته شد که ـ حضور زنان در مجالس وعظ چندان مرسوم نبود و این امر با مشکلاتى همراه بود. ثانیا، در قرون پیش از قاجار، مجالس روضه به صرف نوحهخوانى و عزادارى محدود بودند. با مراجعه به کتابهاى منبرى موجود، مشاهده مىشود که بیشتر بلکه تمام کتابهاى منبرى که پیش از قاجار نوشته شدهاند به امور فردى و عبادى مؤمنان مىپرداختند، اما کتابهاى پس از قاجار مسائل اجتماعى را نیز متذکر مىشدند. اما اینکه چرا چنین امورى از شیعیان سایر بلاد شیعهنشین (غیر ایران) سر نزده است، باید گفت: این شاهدى بر ادعاى مزبور است، نه ردى بر آن؛ چرا که اولاً، در کشورهاى دیگر غیر از ایران موضوع وعظ و روضهخوانى از رواجى مثل ایران برخودار نبود و ثانیا، به دلیل آنکه همواره اکثریت و حاکمیت سایر کشورهاى شیعهنشین با غیرشیعیان بوده، مبلّغان شیعه از آزادى عمل برخودار نبودند و در منابر کمتر از امور اجتماعى سخن مىگفتند.
2. ایفاى نقش درجامعه و مشارکت سیاسىدومین کارکرد مجالس روضهخوانى در قرن گذشته، مسؤولیتپذیرى و به دنبال آن، ایفاى نقش در جامعه و مشارکت سیاسى بود. پیش از توضیح و شرح این کارکرد، لازم است ابتدا تعریفى اجمالى از مشارکت سیاسى ارائه شود: میل برات «مشارکت سیاسى» را چنین تعریف مىکند: «مشارکت سیاسى رفتارى است که اثر گذارد و یا قصد تأثیرگذارى بر نتایج حکومتى را دارد.»(43) یا ساموئل هانتینگتون (Sumuel Huntington) و جان نلسون (Jean Nelson) «مشارکت سیاسى» را چنین تعریف مىکنند: «مشارکت سیاسى کوششهاى شهروندان غیر دولتى براى تأثیر بر سیاستهاى عمومى است.»(44) بحث مفصّل درباره مشارکت سیاسى زنان در تاریخ معاصر، از حوصله این مقاله بیرون است و تنها به توضیحى کوتاه در این باره اکتفا مىشود: یکى از آموزههاى علماى شیعه در منابر و روضهخوانىها این بوده است که حق حکومت از آن ائمّه اطهار علیهمالسلام و در زمان غیبت، حق فقهاى طراز اول یا مرجع تقلید شیعیان مىباشد. براى همین امر است که مشاهده مىکنیم در طول دوره قاجار و پیش از آن، مردم براى قضاوت و سایر مسائل حقوقى خود، مثل ثبت اموال و معاملات و صدور قباله فروش و خرید، به علما مراجعه مىکردند و با آنکه دولت با گشایش دادگاه عرف، سعى در تعطیلى دادگاه شرع داشت، ولى موفق نمىشد. در حقیقت، حکومتى غیررسمى در داخل حکومت رسمى ایجاد شده بود.(45) به عنوان نمونه، مىتوان از سید محمدباقر شفتى و ملّا قربانعلى زنجانى و آقا نجفى اصفهانى نام برد. بنابراین، دستورات و فتاوا و حتى توصیههاى اجتماعى فقها واجب الاطاعه بودند. وظایف دینى نیز محدود به مسائل فردى ـ عبادى نمىشدند. از اینرو، زنان نیز به عنوان مسلمانانى که وظایفى دارند، موظّف بودند که از دستورات اجتماعى مراجع اطاعت کنند، و در امور واجب، اذن شوهر و پدر و برادر لازم نیست، بلکه حتى با مخالفت آنان نیز باید واجب را اتیان نمود؛ مثل رفتن به حج واجب. از سوى دیگر، اسلام براى زن استقلال مالى قایل شده است و زن در اموال خود، بدون اذن شوهر مىتواند تصمیم بگیرد. براى همین است که مشاهده مىشود در نهضت مشروطه، زنان وسایل تزیینى خود را براى مقابله با تهدید روس به مجلس هدیه کردند.(46) بنابراین، یکى از کارکردهاى مجالس روضه را مىتوان مشارکت سیاسى زنان براى تأثیر در سیاستهاى حکومت دانست؛ چرا که در مجالس روضه، هیجان مذهبى زنان تحریک مىشد؛ مثل تلاش زنان در دوره قاجار، بخصوص در نهضت «قیام تنباکو» و مقابله با تبعید مرجع تقلید خود (میرزاى آشتیانى) و در دورههاى بعد، تلاش آنان در بازگرداندن علما از مهاجرت (براى دایر کردن عدالتخانه).
3. تقویت انسجام اجتماعى و ارائه گروههاى مرجع مناسبیکى دیگر از کارکردهاى مهم مجالس روضه در تاریخ معاصر، تقویت انسجام گروهى بود. هر جامعه براى آنکه بتواند در قالب فرهنگ معیّنى زندگى کرده، ارتباط متقابل و موفقیتآمیزى داشته باشد، گونههاى شخصیتى خاصى را که با فرهنگش هماهنگى داشته باشند، پرورش مىدهد.(47) ایفاى نقش هر فرد با مقایسه او با کسانى که وظیفهاى مشابه او دارند، ارزیابى مىشود. فرد با این مقایسه، مىتواند مشخص کند که آیا نقش خود را به درستى ایفا کرده است یا نه. «گروههاى مرجع» یکى از معیارها و الگوها هستند که هرکس هنگام ارزیابى نقش خود، در یک موقعیت معیّن، از آنها استفاده مىکند.(48) گروههاى مرجع در شکل دادن به افعال و رفتار انسانها بسیار مؤثرند و وقتى فردى خود را عضو گروهى دانست، یک نوع احساس همانندى با دیگران به او دست مىدهد. مىتوان گفت که در این اجتماعات، وجدان جمعى به بهترین وجه شکل مىگیرد و احساسات افراد مشترک مىگردند.(49) مسأله اصلى این است که هرکس به ناچار، براساس جایگاهى که در اجتماع دارد، گروه مرجعى براى خود انتخاب مىکند. نقش این مجالس در این امر مهم جلوه مىکند که گروه مرجع مناسبى، اعم از متدینان و مؤمنان را که در رأس آنها حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت زینب علیهاالسلام قرار دارند، به زنهاى آن زمان معرفى مىکردند. در پایان، باید گفت: در عصر گذشته، منبر و مجالس روضه نقشى همانند رسانههاى جمعى امروزه بر عهده داشتند و فراهم سازى عوامل تعیینکننده در رفتار جمعى بسیار مؤثر بودند.
عوامل تعیینکننده رفتار جمعى کدامند؟نیل اسملسر، جامعهشناس، شش شرط را به عنوان عوامل اولیه و تعیینکننده رفتار جمعى ذکر کرده است: 1. زمینه ساختارى: به معناى این است که ساختار جامعه باید بهگونهاى باشد که شکل خاصى از رفتار جمعى در آن به وقوع بپیوندد. 2. فشار ساختارى: هنگامى که فشارى بر جامعه تحمیل مىشود، مردم اغلب براى یافتن راه حلى پذیرفتنى، به همکارى با یکدیگر ترغیب مىشوند. 3. باور تعمیم یافته: پیش از اینکه راه حلى دسته جمعى براى یک مسأله یافت شود ، باید همه بپذیرند که چنین مسألهاى وجود دارد. بنابراین، مسأله باید شناخته شود، افکار را متوجه کند و راهحلهاى ممکن ارائه شود. 4. عوامل شتاب دهنده: براى ظهور رفتار جمعى، باید نخست رویداد مهمى افراد را به واکنش جمعى وادارد. 5. بسیج براى اقدام: هنگامى که رویداد شتاب دهنده رخ داد، گروه براى اقدام بسیج مىشود. 6. عملیات مهار اجتماعى: موفقیت یا عدم موفقیت تلاشهاى جمعى افراد عمدتا به موفقیت یا شکست راهکارهاى مهار اجتماعى در جامعه بستگى دارد.(50) مجالس روضه و منابر عینا همان نقش سنتى را در عصر حاضر، در انقلاب اسلامى ایران نیز ایفا کردند و این نیست، مگر تأثیر مکتب حسینى بر مردم ایران، از جمله زنان ایرانى؛ چرا که در جوامع دیگر، زنان یا راه افراط مىپیمایند یا راه تفریط. یا کاملاً از اجتماع فاصله مىگیرند و اصلاً کارى به سرنوشت خود و کشور خود ندارند، یا آنقدر به قول خودشان سیاسى مىشوند که مىخواهند همدوش و همراه مردان در همه عرصهها حضور داشته باشند، اگرچه این همدوشى با فطرت خودشان و آموزههاى دینىشان منافات داشته باشد و حتى بعضىها براى اینکه از قافله عقب نمانند، کاسه داغتر از آش شده، از مردم غرب نیز غربىتر مىشوند! اما در انقلاب اسلامى ایران، دوباره حماسه نهضت تنباکو تکرار شد و همه دیدیم که چگونه زنانى که جز به وقت ضرورت، آن هم با حفظ حجاب کامل از منزل خارج نمىشدند، به خیابانها ریختند و با رشادتهاى خود، انقلاب را به ثمر رساندند و هرگاه که انقلاب نیاز به کمک آنان داشت، چه در پشت جبهه و چه در راهپیمایىها، حمایتهاى بىدریغ خود را نثار نمودند. نتیجه مهمى که مىتوان گرفت اینکه روى آوردن به ترویج و تشویق مجالس روضه و وعظ در منازل، مىتواند یکى از راههاى بسیار مهم در مقابله با تهاجم فرهنگى باشد.
··· پىنوشتها1ـ ر.ک: بنفشه حجازى، بررسى جایگاه زن ایرانى از قرن اول هجرى تا عصر صفوى (به زیر مقنعه)، تهران، علم، 1376، ص 12 / ایلیاپاولوویچ پطروشفسکى، اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران، پیام، 1354، ص 45 2ـ جرجى زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه و نگارش على جواهر کلام، تهران، امیرکبیر، 1333، ص 927 3ـ حسن آزاد، گوشههایى از تاریخ اجتماعى ایران (پشت پردههاىحرمسرا)،چاپسوم،ارومیه،انتشاراتانزلى،1364،ص135 4و5ـ همان، ص 155 / ص 163 6ـ ر.ک: منصور صفتگل، ساختار نهاد و اندیشه دینى در ایران عصرصفوى،تهران،مؤسسهخدماتفرهنگىرسا،1381، ص 490 7ـ ر.ک: همان، ص 9 8ـ همان، ص 136 / حسن بیک روملو، احسن التواریخ، ص 86 9ـ ادوارد براون، تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر، ترجمه رشید یاسمى، تهران، ابنسینا، 1345، ص 312 10ـ ر.ک: صالح شهرستانى، تاریخچه عزادراى حسینى، از زمان آدم تا زمان ما در تمام کشورهاى جهان، قم، حسینیه عمادزاده، 1402 ق، ص 213 و 214 11ـ ر.ک: همان، ص 215 12ـ ر.ک: همان، ص 213ـ 226 13الى16ـ ر.ک: همان، ص 312 / ص 215 / ص 216 / ص 216 17ـ محمد بن منوّر، اسرار التوحید، به تصحیح احمد بهمنیار، تهران، طهورى، 1357، ص 64 18ـ همان / بنفشه حجازى، پیشین، 175 19ـ ر.ک. به: احمد کسروى، تاریخ مشروطیت ایران، چاپ شانزدهم، تهران، امیرکبیر، 1370 20ـ عبدالله مستوفى، شرح زندگانى من، چاپ دوم، تهران، زوّار، 1343، ج 1، ص 286 - 277 / یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک،ترجمهکیکاوسجهاندارى،تهران،خوارزمى،1361،ص236 21ـ حسن اعظام قدسى، خاطرات من یا روشن شده تاریخ صدساله، تهران، بىنا، 1342، ج 1، ص 22 / بشرى دلریش، پیشین، ص 72 22ـ مهدى قلىخان هدایت، خاطرات و خطرات، چاپ دوم، تهران، زوّار، 1344، ص 88 23و24ـ بشرى دلریش، پیشین، ص 73 / ص 74 25ـ علىاصغر شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ سوم، تهران، علمى، 1271، ص 370 26ـ خسرو معتضد و نیلوفر کسرى، سیاست و حرامسرا: زن در عصر قاجار، تهران، علمى، 1379، ص 203 و 204 27ـ ر.ک: شیخ حسن کربلائى، تاریخ دخانیه، ص 168 تا 172 / ابراهیم تیمورى، قرارداد رژى، تحریم تنباکو؛ اولین مقاومت منفى در ایران، تهران، کتابهاى جیبى، ص 102 تا 104 28ـ حسن کربلائى، پیشین، ص 169 29ـ ابراهیم تیمورى، پیشین، ص 103 30ـ حسن کربلایى، پیشین، ص 169ـ 172 31ـ احمدحسنخان،اعتمادالسلطنه،روزنامه خاطرات، ص 1059 32ـ کریم طاهرزاده بهزاد، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطه، بىجا، اقبال، 1363، ص 84 و 85 33ـ عدهاى از زنان پس از حرکت مظفّرالدین شاه به سوى خانه امیر بهادر، در نزدیکى آن گرد آمدند و فریاد زدند: ما آقایان و پیشوایان دین را مىخواهیم، ما مسلمانیم و حکم آقایان را واجبالاطاعه مىدانیم. چه طور راضى شویم علما را نفى بلد و تبعید نمایند. اى شاه مسلمانان، بگو تا علماى اسلام را ذلیل و خوار نگردانند. اى شاه اسلام، وقتى روس و انگلیس با تو طرف شوند، شصت کرور ملت ایران به حکم این آقایان جهاد مىکنند. آنها را برگردانید. (خسرو معتضد، و نیلوفر کسرى، پیشین، ص 206 به نقل از: حیات یحیى.) 34،35،36ـ همان، ص 199 / ص 209 / ص 199 37ـ همان، به نقل از فریدون آدمیت، اندیشه ترّقى و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران، خوارزمى، 1351، ص 78 و 79 38ـ اصغر فتحى، منبر یک رسانه عمومى در اسلام، تهران، پژوهشکده علوم ارتباطى و توسعه، چاپ اول، 1358، ص 37 39ـ بروس کوئن، مبانى جامعه شناسى، ترجمه غلامعباس توسّلى و رضا فاضل، تهران، سمت، 1372، ص 85 40ـ محمد بن سلیمان الکوفى، مناقب أمیرالمؤمنین علیهالسلام ، ج 2، تحقیق محمد باقر محمودى، مجمع احیاءالثقافة الاسلامیة، 1412 ه.ق، ص 210. متن حدیث چنین است: «قال: حدثنا محمد بن الحسین الکوفى، حدّثنا مالک بن اسماعیل، حدّثنا قیس عن عبد الله بن عمران، عن على بن زید، عن سعیدبنالمسیّب، عن على علیهالسلام عنه انّه کان عند رسولالله صلىاللهعلیهوآله : فقال: أى شىء خیرٌ للمرأة؟ فسکتوا فلما رجعت، قلت فاطمه: أى شىء خیرٌ للنساء؟ قالت: [أن] لا یراهن الرّجال. [قال على: [فذکرتُ ذلک للنبى صلىاللهعلیهوآله فقال: إنّما فاطمة بضعة منّى رضىاللهعنه .» و «عن على علیهالسلام قال: قال رسولالله صلىاللهعلیهوآله : أى شىء خیر للمرءة؟ فلم یجبه أحدٌ قال: فرجعت فذکرت ذلک لفاطمة قالت: فما أجابه إنسان؟ قلت: لا. قالت: لیس شىء خیرا للمرأة [من] أن لا یراها الرجل ولا تراه. قال: [فرجعت إلى النبى] فأخبرته بما قالت، فاطمة [ف] قال: فاطمة بضعة منى أو مضغه منى.» 41ـ ابن أبى الفتح الإربلى، کشف الغمة، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالاضواء، 1405، ص 102: "روى عن الأصبغ بن نباتة قال: سمعت أمیر الموءمنین علیهالسلام یقول: والله لأتکلمنّ بکلام لا یتکلّم به غیرى إلاّ کذّاب. ورثت نبى الرحمة و زوجتى خیر نساء الأمة و أنا خیرالوصیین. و حیث یقتضى ذکرها علیهمالسلام ذکر شىء من کلامها فلابدّ من ذکر فدک إذ کانت خطبتها التى تحیّر البلغاء و تعجزّ الفصحاء بسبب منعها من التصرف فیها وکف یدّها علیهمالسلام عنها. 42ـ طالبان مىتوانند به کتابهاى مقتل الحسین علیهالسلام ، أبو مخنف الازدى، ص 205 و ص 226 و إعلام الورى بأعلام الهدى الشیخ الطبرسى، ج 1، ص 471 و اللهوف فى قتلى الطفوف، السید ابن طاووس الحسنى، ص 86 و إعلام الورى مراجعه نمایند.
|
||
|
|
|
|
|
به نام خدا تأثیر مکتب تشیّع و زن ایرانى(قسمت اول)
منبع مورد استفاده وبلاگ:پایگاه اطلاع رسانی حوزه توضیح:به علت محدودیت میزان ارسال مطلب در هر پست،این مقاله به قسمتهای 1و 2 تقسیم شده است.
منابع مقاله: مجله معرفت، شماره 67 ، رضا رمضان نرگسى؛
مقدمهدر شکلدهى هویّت زن ایرانى، عوامل متفاوتى دخالت داشتهاند که از جمله اینها، مىتوان به عوامل طبیعى (محیط جغرافیایى)، عوامل فرهنگى و اجتماعى، مثل احکام، عقاید و باورها، آموزههاى دینى و آداب و رسوم قبیلهاى اشاره کرد. کتابهاى زیادى نیز به توضیح و شرح بسیارى از این عوامل پرداختهاند. در مراجعه به کتابها، اثرى که اختصاصا به بررسى نقش آموزههاى شیعى در زنان ایرانى پرداخته باشد، یافت نشد و حتى مقالهاى تحت این عنوان به دست نیامد. بدینروى، براى رفع این نقیصه، در این مقاله تلاش شده است تا نقش مکتب تشیّع بر زنان ایرانى در حد مقدور و به اختصار (در حد یک مقاله) شرح داده شود. براى انجام این کار، ابتدا به اجمال وضع ایران و زنان ایران پیش از رسمیت یافتن مذهب تشیّع تصویر شده و سپس تغییراتى که در نتیجه رسمیت یافتن مذهب تشیّع در ایران و در وضعیت زنان ایرانى روى داده است، به اختصار مورد بررسى قرار مىگیرند. اما به دلیل آنکه یکى از شاخصههاى اختصاصى مکتب تشیّع برگزارى مراسم عزادارى ائمّه اطهار علیهمالسلام و مجالس روضهخوانى مىباشد، در این مقاله سعى شده است تا با تأکید بر نقش مجالس روضه خوانى در شکلگیرى شخصیت و هویّتبخشى به زنان معاصر پرداخته شود. دورنمایى از وضعیت زنان ایران پس از اسلام تا پیش از عصر صفویه هرچند سرتاسر ایران تا سال 89 هجرى به تصرف مسلمانان درآمد، ولى تا قبول اسلام از طرف همه ایرانیان سالیان زیادى به طول انجامید؛ زیرا پرداخت جزیه، آزادى اعمال دینى ساکنان زرتشتى، مسیحى و یهودى ایران زمین را تضمین مىکرد. بنابراین، دین اسلام به تدریج زرتشتىگرى را طرد کرد، بخصوص در زمان خلفاى اموى (41ـ132ه.ق) که اسلام به کندى و سستى در ایران رواج یافت و حتى در قرن چهارم هجرى، هنوز عده کثیرى زرتشتى در ایران مىزیستند.(1) بنابراین، ایرانیان مسلمان، مسلمانان صدر اسلام را درک نکردند، بلکه اسلامى که به ایرانیان عرضه شد، اسلام اموى ـ عباسى بود. در دوره بنىامیّه، بزمآرایى و بادهپیمایى رواج گرفت. مخنّثان، که رابط بین مردان و زنان بودند، در شهرها فزونى یافتند و غزلسرایى و اظهار عشق بسیار شد. این درحالى است که در صدر اسلام، که هنوز اعراب از باده تنعم و پیروزى سرمست نشده بودند، حتى گرد کعبه، زن و مرد با هم اداى حج مىکردند و در انجام این کار، عیبى نمىدیدند، اما همینکه زندگى تجمّلى میان عربها معمول شد و مردان کنیزان فراوان به خانه آوردند، در حقیقت به حیثیت و مقام زن در جامعه لطمهاى جبرانناپذیر وارد آوردند و عملاً فساد و خیانت را رواج دادند. جرجى زیدان تغییر وضع و موقعیت اجتماعى زنان را در آن روزگار معلول کاهش عفّت و غیرت و زیاد شدن کنیزان و غلامان و بادهپیمایىها و عیّاشىها و هرزگى مفرط بعضى از خلفا دانسته است.(2) برخى بزرگان و فرمانروایان مانند ابن طولون، تصویر محبوبههاى خویش را بر دیوار تالارهاى پذیرایى ترسیم مىنمودند. البته فرمانروایان خردمند در ابتدا با اینگونه اعمال مخالف بودند و تا مىتوانستند، ممانعت مىکردند، اما همینکه از مقاومت عاجز ماندند، مالیاتى بر اعمال منافى عفّت وضع کرده، آن را مانند کسبهاى دیگر آزاد گذاردند.(3) در ایران وضع و موقعیت زنان در همه جا یکسان نبود. آنانکه از ثروت بهرهاى داشتند، مرفّه، ولى در کنج خانهها محبوس بودند؛ و آنان که در فقر مالى بودند، براى کمک به درآمد زندگى، همدوش مردان تلاش مىکردند. در هر دو حال، زن آنچنان فعالیت اجتماعى و سیاسى نداشت و بیشتر به کارهاى منزل و نگهدارى فرزندان مىپرداخت.(4) هرچند زنان عالمه را، که به علم و دانش و قدرت و شجاعت شهرتى داشتند، نمىتوان انکار کرد، اما این امر عمومیت نداشت. در دوران چند صد ساله ظهور اسلام تا عصر صفوى، اقوام و سلسلههاى متفاوتى، اعم از فارس و ترک و مغول، بر ایران حکومت کردند، اما یک اصل در همه اینها مشترک بود و آن اینکه کلیه اقوام و قبایل خارجى، که در طول تاریخ ایران پس از اسلام به این سرزمین حملهور شده، زمام امور سیاسى را در دست گرفتند، به تدریج آداب و سنن قومى خود را از کف دادند و با مختصات فرهنگ و تمدن ایران مأنوس شدند؛ چنانکه ـ فىالمثل ـ مقام و موقعیت زن سلجوقى با تکامل زندگى بادیهنشینى به شهر نشینى، تغییر یافت. زنان این قوم طبق نوشتههاى مورّخان، در دوران زندگى بادیهنشینى چادر نداشتند و هنگام بروز جنگ، مانند مردان، به یارى پدران یا شوهرانشان با دشمن مىجنگیدند. ولى پس از آنکه ترکان سلجوقى بر مسلمانان ایران فایق آمدند، خواه ناخواه تحت تأثیر فرهنگ و تمدن کشور اسلامى ایران قرار گرفتند و دیرى نگذشت که تحت تأثیر محیط جدید و با قبول مذهب اسلام، سنن و عادات دیرین خود را فراموش کردند(5) و این از غناى فرهنگى ایرانیان و ضعف فرهنگى اقوام مهاجر بود، بخصوص که پس از ورود اسلام به ایران، فرهنگ ایرانى از غناى بیشترى برخوردار شد. ویژگی مشترک جامعه ایرانی در ادوار گوناگون ویژگى عمومى جامعه ایرانى در قبل و بعد از صفویه به این صورت بود که شیوه زندگى مردم و موءمنان از یک سو، تابع شرایط طبیعى (جغرافیایى) محیط و از سوى دیگر، عرف و عادات، آداب و رسومى که به شدت متأثر از احکام دینى بود، شکل مىگرفت و علم فقه نقشى کاملاً اجتماعى بر عهده داشت. بنابراین، دین رابطه میان ساختار فرهنگى، اجتماعى و حتى سیاسى را معیّن مىکرد،(6) به گونهاى که حتى آداب و رسوم قبیلهاى اقوام مهاجم، مهاجر و اقوام بومى ایران تغییر کرد و رنگ و بوى اسلامى به خود گرفت. رسوماتى که بعضا سابقه تاریخى آنها به چند هزار سال نیز مىرسید، به دلیل همین اصل، تقریبا شبیه به هم مىباشند؛ مانند وضع پوشش زنان و مراسم ازدواج در بیشتر نقاط ایران با وجود اختلاف زبان و قومیّت. تغییرات فرهنگى جامعه زنان پس از عصر صفویه براى بررسى تغییرات عمده فرهنگى پس از صفویه، که در جامعه زنان کشور روى داده است، ابتدا باید چگونگى رواج مذهب تشیّع و مؤلّفههاى آن را شرح داد و سپس به تأثیر بعضى از عناصر فرهنگ تشیّع در فرهنگ عمومى زنان پرداخت: روى کارآمدن صفویان صرفا یک دگرگونى سیاسى یا تعویض قدرت سیاسى خاندان حاکم بر ایران نبود. از دیدگاه تاریخ سیاسى ایران، دست کم در ایران پس از اسلام، معمولاً در جابهجایى قدرت از فردى به فرد دیگر و حتى از خاندانى به خاندان دیگر، در ساختار مذهبى، فرهنگى و دیوانى تغییرى روى نمىداد؛ زیرا حکّام بعدى ادعاى فرهنگى ویژهاى نداشتند، بلکه تنها هدف آنها کسب قدرت سیاسى بود(7)، اما با روى کارآمدن صفویه، همه بنیانهاى فرهنگى کشور دچار تغییر شد؛ زیرا پیش از هر چیز، دعاوى فرهنگى خاص است که سلسله صفویه را از سلسلههاى پیشین جدا مىکرد. با به دست گرفتن قدرت توسط شاه اسماعیل اول و اعلان رسمیت مذهب تشیع به عنوان آیین ملّى کشور، به یکباره مکتب تشیّع، دین رسمى کشور شد. اما تا ریشه دواندن این فرهنگ در عمق و جان مردم و آشنایى مردم ایران با آموزههاى شیعهگرى مدت زمانى به طول انجامید؛ زیرا هنگامى که مذهب اثنىعشرى به عنوان مذهب رسمى کشور اعلام شد، «صفویان با این مشکل روبهرو شدند که مردم از احکام تشیّع اثنى عشرى از مسائل مذهب حق جعفرى و قواعد ائمّه اثنىعشرى آگاهى نداشتند؛ ... زیرا از کتب فقه امامیه چیزى در میان نبود»(8)، به طورى که براى ترویج این مذهب، با کمبود یا فقدان علما و کتب دینى مواجه شدند. بنابراین، تلاش کردند تا «دانشمندان عرب شیعه را از هر جا که امکان داشت، به ایران آورند. این علما از دو ناحیه به ایران مىآمدند: یکى بحرین و دیگرى جبل عامل در سوریه.»(9) با ورود علما به ایران، تبلیغات براى پیشرفت مذهب تشیّع نیز گسترش یافت و به تبع آن، عناصر فرهنگ تشیّع نیز گسترش یافتند که از جهات گوناگون شایسته بحث و بررسى مىباشد. یکى از این عناصر فرهنگى خاص، که تأثیر شگرفى بر فرهنگ عمومى زنان ایران گذاشت، به طورى که در شناخت هویّت زن ایرانى معاصر، این عنصر را همواره باید مدّ نظر قرار داد، مسأله عزادارى براى امام حسین علیهالسلام و برپایى مجالس روضه خوانى بود. هرچند سوگوارى براى امام حسین علیهالسلام از مدتها قبل ـ از زمان ائمّه اطهار علیهمالسلام ـ کم و بیش به صورت پنهانى و نیمه پنهانى وجود داشت و در زمان سلاطین آل بویه (در سال 334 ه. ق و 963 م) نیز وسعت یافت و از دایره تنگ نوحهسرایى در خانهها و مجالس خصوصى به بازارها و خیابانها و مراسم سینهزنى و مانند آن مبدّل گردید،(10) اما هیچگاه تا پیش از روى کارآمدن صفویه، به صورت یک نهاد اجتماعى قدرتمند درنیامد. با رفتن سلسله آلبویه، این سنّتها نیز رو به اضمحلال نهادند و با روى کار آمدن سلجوقیان بکلى پایان یافتند.(11) بنابراین، با تغییر سیاست حکومتهاى محلى، که در مناطق گوناگون ایران حکومت را به دست مىگرفتند، تغییرات و دگرگونىهایى از نظر قوّت و ضعف، در مسأله اقامه عزادارى بر امام حسین علیهالسلام روى مىداد.(12) اما روى کار آمدن صفویه و تشکیل یک دولت مرکزى مقتدر و اهتمام و کوششى که در برگزارى عزاى حسینى در داخل و خارج، در خانهها، مساجد، تکیهها، معابد و بازار داشتند،(13) موجب شد تا عزادارى امام حسین علیهالسلام به صورت یک نهاد اجتماعى درآید؛ به این معنا که پس از اضمحلال سلسله صفویه نه تنها این سنّت از بین نرفت، بلکه روز به روز بارورتر و تنومندتر شد و اگر در روز اول، کارکردى جز احیاى عزادارى و سوگوارى نداشت، به مرور ایّام کارکردهاى دیگرى به آن اضافه شدند. تاثیر مجالس عزاداری امام حسین علیه السلام بر هویت زن ایرانی بررسى این تأثیر در دو موضوع حایز اهمیت است: اول. مجالس عزادارى سالار شهیدان کارکردهاى گوناگونى همچون تعلیمى، انسجام بخشى، شورآفرینى و سوگوارى داشته است که در این میان، کارکرد تعلیمى آن مورد بحث است. ابتدا کارکرد تعلیمى مجالس محرّم و صفر چندان وسیع نبود؛ یعنى نوحهسرایان ، شاعران و مدیحهگران معمولاً به اطلاعرسانى در مورد حادثه کربلا و حداکثر حوادث کوفه وشام و مدینه اکتفا مىکردند و تلاش در زنده کردن و زنده نگهداشتن اصل مراسم عزادارى محرم و صفر بود، به گونهاى که از سال 334 ه. ق در روز «عاشورا» زنها از خانه بیرون مىآمدند، سیلى به صورتشان مىزدند و بر امام حسین علیهالسلام نوحهسرایى مىکردند و این عادت هر سال در این روز (تا اواسط قرن ششم) استمرار داشت.(14) اعلان سیاهپوشى در دهه اول محرّمالحرام مهمترین سنّتى بود که «معزالدوله بویهى اول» آن را رسم کرد و این عادت مشهورترین عادات شیعه شد.(15) همچنین زنها شبانه و مردان روزها با سر و پاهاى برهنه براى عزادارى بیرون مىآمدند و با تعزیت به همدیگر، تحیّت و سلام مىکردند و براى حادثه غمبار کربلا محزون مىشدند.(16) یا وقتى دعبل خزاعى اشعارش را در رثاى آن بزرگوار مىخواند، به وضوح پیداست که تلاش دارد تنها عمق فاجعه را به حضّار نشان دهد. اما در عصر قاجار، بخصوص اواخر عصر قاجار تا عصر حاضر، تغییرات عمدهاى در مجالس عزادارى داده شد. یکى از آن تغییرات اطلاعرسانى و تبلیغ عمومى دین، اعم از احکام و فقه، کلام و سایر معارف دینى در مجالس عزادارى است. یکى از دلایل این امر مىتواند این باشد که در یکى دو قرن اخیر، مدّاحان و شاعران از روضهخوانها و وعاظ تمایز یافتهاند؛ یعنى اگر در قرون اولیه، دعبل هم شاعر بود، هم خواننده شعر و هم مصیبتخوان، امروزه این وظایف تقسیم شدهاند و هرکسى کار معیّنى انجام مىدهد. از اینرو، وعاظ فرصت بیشترى دارند تا معارف دینى را به عزاداران بیاموزند و مدّاحى و نوحهسرایى را به مدّاحان و نوحهسرایان واگذار کنند. همچنین به موازات پیشرفتهاى جهانى دو قرن اخیر، انتظارات مستمعان نیز بیشتر شده و وعّاظ هم مایلند تا از این فرصت، در تبلیغ دین به بهترین وجه استفاده کنند. بنابراین، مىبینیم که در مجالس وعظ، بعضا مطالبى عنوان مىشدند که اصلاً ربطى به حادثه کربلا نداشتند و چه بسا مسائل روز در مجالس وعظ طرح و عنوان مىگردیدند. براى نمونه، مىتوانید به روزنامه الجمال، که متن سخنرانىهاى سید جمال الدین واعظ اصفهانى را در سالهاى 1323 و1324 ه.ق در تهران چاپ مىکرد، مراجعه کنید. دوم. شرکت انبوه زنان ایران، بخصوص شهرها، در مجالس روضهخوانى از دوره قاجار به بعد است. هرچند زنان ایرانى در همه ادوار علاقهمند شرکت در مجالس وعظ و سخنرانى و پىگیرى امور اجتماعى بودهاند، اما شرکت زنان در اینگونه مجالس در قرون گذشته، با مشکلات زیادى همراه بوده است؛ چنانکه اسرارالتوحید در مورد مجلس وعظ ابوسعید ابوالخیر مىنویسد: «... در همان زمان، دختر استاد بوعلى دقاق، کدبانو فاطمه، که در حکم استاد امام ابوالقاسم قشیرى بود، از استاد امام ابوالقاسم دستورى خواست تا به مجلس شیخ ما بوسعید برود. استاد امام در آن ایستادگى مىنمود و اجازت نمىکرد. چون به کرات بگفت، استاد گفت: دستورى دادم، اما متنکروار و پوشیده شو و "ناونه" ـ به زبان نیشابوریان، یعنى: چادرشب کهنه ـ بر سر افکن تا کسى ظن نبرد که تو کیستى. کدبانو فاطمه چنان کرد و چادرى کهنه بر سرگرفت و پوشیده به مجلس شیخ ما آمد و در میان زنان، بر بام نشست.(17) همچنین در مورد شرکت در مجلس شیخ، چنان نبود که مسجدى یا خانهاى باشد و نیمى مردان و نیمى زنان یا تمامى آن مجلس را زنان تشکیل دهند، بلکه معمولاً مجلس براى مردان برگزار مىشد. اسرارالتوحید مىنویسد: زنان براى شنیدن سخنان ابوسعید در پشت بامها ازدحام کرده بودند.(18) اما پدیده جالبى که در دوره قاجار با آن مواجه هستیم، عبارت است از: ارزشمند شدن شرکت زنان در مجالس روضهخوانى و به تبع آن، هجوم زنان به این مجالس و همچنین کثرت برگزارى اینگونه مجالس در منازل؛ چنانکه کسروى مىگوید: در محرّم سال 1324 در تبریز، علاوه بر مساجد و تکایا، از هر ده خانه، در یک خانه مراسم عزادارى برپا بود.(19) مستوفى شرکت زنها در مجالس روضهخوانى را چنین توصیف مىکند: «فعّالترین بُعد حضور اجتماعى زنان در دوره قاجار شرکت در مراسم عزادارى ماه محرّم، روضهخوانى و نمایشهاى تعزیه بود. لازم به ذکر است که این مراسم در آن دوره، مدت زمان بیشترى را در برمىگرفت.(20) در دروه قاجار در تهران ، در هر محله و بر سر هر گذرى، تکیهاى وجود داشت که مردم در ماههاى محرّم و صفر به برپایى مراسم روضه خوانى در آن مىپرداختند. بهترین و مفصّلترین مجالس روضهخوانى ماه محرّم در مسجد حاج شیخ عبدالحسین برگزار مىگردید که گاه جمعیت شرکتکننده در آن، متجاوز از دههزار زن و مرد مىشد.(21) در بررسى منابع تاریخ معاصر، بارها به مسأله حضور فعّال زنان در چنین مراسمى برخورد مىکنیم؛ مثلاً، مهدى قلى خان هدایت چنین گزارش مىدهد که «در تکیه دولت، اطراف سکو از زنها پُر مىشد؛ قریب شش هزار نفر. مردها به علت کثرت جمعیت زنان، بدان راه نمىیافتند.»(22) همچنین طبق منابع موجود، این نکته مسلّم است که شرکت انبوه زنان در مجالس روضه و مراسم عزادارى، تنها به تهران و «تکیه دولت» اختصاص نداشت.(23) همچنین اختصاص به محرّم و صفر نیز نداشتند، بلکه در شبهاى جمعه و وفیات و براى اداى نذر نیز برگزار مىشدند. کسب اجر اخروى، براى توبه از معاصى ، افزودن بر اطلاعات دینى، دیدن رجال سیاسى، روحانیان، مراجع بزرگ و شنیدن مواعظ آنها در کنار محظوظ شدن از لذت حضور در جمع، و مشارکت در طبخ غذا و تناول آن نیز از انگیزههاى کوچک و بزرگى بودند که به حضور زنان در این مراسم قوت مىبخشیدند.(24) در نتیجه این دو موضوع، درست در زمانى که به قول على اصغر شمیم، «زن در خانه زندگى مىکرد و تقریبا هیچگونه ارتباطى با خارج از محیط خانواده نداشت»(25)، حوادث تاریخى مهمى، اعم از مشارکت سیاسى و مبارزات سیاسى از زنان ایران در تاریخ ثبت گردیده و این در حالى است که هنوز مدارس امروزى دختران دایر نشده بودند و زنان تقریبا به اتفاق، از نعمت خواندنونوشتنمحرومبودندوحجابنیزبهشدتتماممراعاتمىشد. توضیح مطلب آنکه در دوران قاجار، بخصوص در عصر حکومت ناصرالدین شاه، تهران مکرّر شاهد تظاهرات دستهجمعى زنان در سالهاى 1277 ه.ق، 1302 ه.ق(26) و مهمتر از همه اینها «قیام تنباکو» در سال 1309 ه.ق بود.(27) عین ماجرارا تاریخدخانیه شیخ حسنکربلائىچنیننقل مىکند: «به دنبال حکم ناصرالدین شاه به آیةالله میرزاى آشتیانى در روز یکشنبه دوم جمادى الثانى 1309، مبنى بر اینکه یا حکم تحریم آیةالله میرزاى شیرازى را لغو کنید یا اینکه تهران را ترک نمایید، میرزاى آشتیانى تصمیم گرفت که فرداى آنروز (دوشنبه سوم جمادى الثانى) تهران را به مقصد عتبات عالیات ترک نماید. این خبر در شهر پخش شد و صبح روز دوشنبه، مردم دسته دسته رو به محله سنگلج ... روانه شدند. هنگام ظهر زنان نیز دسته دسته و فوج فوج جمع آمده، جمعیت زنان نیز انبوه شد. پس از این اجتماع، اول کار زنان این بود که روانه بازارها شدند. هر دکان را گشوده دیدند، خواهى نخواهى بستند، تا به جایى که در تمامى شهر به این عظمت، یک باب دکان دیگر گشوده نماند. این جمعیت زنان با آن همه انبوهى و کثرت، پس از فراغت جستن از این کار، تماما سرها را از روى چادرها لجن گرفته و...»(28) تیمورى این صحنه را چنین وصف مىکند: «جمعیت زنان با روبند سفید و چاقچور، که اغلب سر خود را لجن مالیده و شیون و ناله مىکردند و "یا حسین"، "یا حسین" مىگفتند، بسیار دلخراش بود.»(29) کربلائى در ادامه مىنویسد: همین قدر در شرح عظمت این هنگامه مىتوان گفت که این چنین شورش و غوغاى عظیمى را پیش از آن که به عیان آید، هیچ وهمى نمىاندیشید. این جمعیت زنان، که در هنگامهجویى پیش آهنگ شورشیان بودند، نخست طرف خطابى را که در نظر خود معیّن داشتند به اسم «شاه باجى»، «شاه باجى سبیلو» مخاطب ساخته،... یک مرتبه صداى «یا على» و «یا حسین» از تمامى این همه مخلوق بلند شده... از این چنین هنگامه عظیمى، که دفعتا در میدان ارک ]سلطنتى] برپا گردید، تمامى اجزاى دولت خاصه [اهل[ حرمسراى سلطنتى را وحشت و دهشت عظیمى فراگرفته، از صدر تا ساقه، مضطرب و پریشان شدند... در ضمنِ هر فصلى نیز فریادهایى بدین مقوله بلند بود که اى خدا! مىخواهند دین ما را از بین ببرند، علماى ما را بیرون کنند تا فردا عقد ما را فرنگیان ببندند، اموات ما را فرنگیان کفن و دفن کنند، بر جنازه ما فرنگیان نماز گزارند... بالجمله، جمعیت زنان پس از این هنگامه، از ارک مراجعت نموده، به مسجد شاه رفتند. مصادف افتاد که در آن هنگامه، آقاى امام جمعه در بالاى منبر مشغول وعظ [بر علیه نهضت تحریم میرزاى شیرازى ] و تهدید مردم بودند، به خیال اینکه شاید اینگونه فتنه عظیم را به پارهاى تهدیدات بتوانند فرونشانند، جمعیت زنان هجوم آورده، همین که از وضع صحبت آگاهى یافتند، یکدفعه آغاز فریاد و فغان کرده، آنجا نیز به تفصیلى که شرح دادنى نیست، قیامت کردند... واعظ بىچاره را به افتضاح هرچه تمامتر، از منبر به زیر آورده و از آنجا دوباره به ارک مراجعت نمودند. جمعیت مردم به حدى شد که تمام کوچه و بازارها تا میدان ارک یک وصله پیوسته زن و مرد بود. راه عبور و مرور از کوچه و بازارها بالمرّه مسدود گردید. فریاد و افغان «واشریعتاه» و «وااسلاماه»، «یا على» «یا حسین» از تمامى این همه مخلوق پیوسته بلند بود. تمامى شهر به این عظمت را چنان ضجّه [و ناله] و غلغله و شور و شیون فرا گرفته بود که به وصف نتوان درآورد.(30) لازم به یاداورى است که این تحرّک سیاسى منحصر به زنان پایتخت نبود، بلکه نمونههاى مشابهى از اصفهان(31) و تبریز(32) نیز گزارش شدهاند.نکات مهمى که تقریبا در همه موارد اجتماع زنان مشترک بودند عبارتند از: 1. اصل رعایت حجاب کامل سنّتى ایرانى به صورت چادر، روبند (پوشش تمامى اعضاى بدن، حتى وجه و کفین)؛ 2. استفاده از شعارهاى اسلامى «یا على» و «یا حسین»؛ 3. فریاد «وااسلاماه» سردادن (درد دین داشتن)؛ 4. دفاع از علما و روحانیت.(33) جالب این جاست که روشنفکران عصر ما در توجیه این وقایع تاریخى، راه به خطا رفته و سعى مىکنند با الگوهاى غربى این وقایع را توجیه کرده، همه موارد شبیه این را با یک چشم نگاه کرده، براى همه امراض نسخه مشابه بنویسند؛ مثلاً خسرو معتضد و نیلوفر کسرى در تحلیل حوادث مزبور مىگویند: با پیشرفت زمان و روشن شدن اذهان مردم، مردان و زنان روشنفکر و آزاداندیش جامعه به اهمیت نقش زنان در پیشبرد فعالیتهاى اجتماعى و مسؤولیت خطیر خود در تکوین جامعه، روشنتر و زیبندهتر پى بردند. با افزایش هوشیارى اجتماعى و آشنایى با علوم جدید و اصطلاحات هرچند کوچک، که در این دوران صورت گرفت ...، افزایش رفت و آمدهاى خارجىها به ایران و آشنایى با شیوه زیستى بانوان ایشان... بر اهمیت اثر زنان در ایجاد جامعه فعّالتر اذعان نمودند.(34) این جملات اگرچه براى محافل سرّى و اتحادیه غیبى نسوان(35) یا زنان دربارى مثل تاجالسلطنه(36) و در خصوص بانوان پس از کشف حجاب رضاخان صادق هستند، اما نمىتواند وقایع پیش از مشروطه، بخصوص وضعیت زنانى را که درد دین داشتند و تنها براى دفاع از اسلام و علماى دین قیام کردهاند، توجیه کند. اشتباه عمدى یا سهوى دیگر روشنفکران این عصر آن است که برخى حوادثى را که به زنان مربوط مىشود و آنان به انگیزه غیردینى به میدان مىآیند، مثل حادثه قحطى نان در سال 1277 که زنان تظاهرات کرده بودند و ناصرالدین شاه هنگام بازگشت از شکار، با انبوهى چند هزار نفرى از زنان روبهرو شد،(37) اینگونه حوادث را با آب و تاب شرح و تفصیل مىدهند، اما وقتى نوبت به مواردى مىرسد که تنها انگیزه قیام زنان درد دین بوده است، با شتاب هرچه تمامتر، فقط به ذکر گوشههایى نارسا اکتفا مىنمایند. بقیه مقاله را در قسمت دوم بخوانید. |
||
|
|
|
|
|
به نام خدا انسان و امتحان هاى الهىمنبع استفاده این وبلاگ:پایگاه اطلاع رسانی حوزه
منابع مقاله: فصلنامه ندای صادق، شماره 16، صادق زاده قمصری، فاطمه؛
چکیده: |
||
|
|
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
|
|
|
|
فهرست ها |
|
|
RSS Atom خانه ارتباط با من درباره من پارسی بلاگ 215: بازدید امروز 139: بازدید دیروز 2104782: مجموع بازدیدها |
||
